เนชั่นสุดสัปดาห์ ฉบับที่ ๙๔๒ วันที่ ๑๘ มิถุนายน ๒๕๕๓

อนัตตา คือ interbeing
พระไพศาล วิสาโล

ท่านพุทธทาสภิกขุ และท่านนัทฮันหั เป็นแรงบันดาลใจในการใช้ชีวิตของพระไพศาล วิสาโลมาโดยตลอด ท่านกล่าวถึงความเหมือนกันของท่านทั้งสองไว้ว่า อย่างแรกคือเรื่องคำสอนหรือหลักธรรม อาจารย์พุทธทาสเน้นเรื่องอนัตตามาก ซึ่งก็ตรงกับที่ท่านนัท ฮันห์เน้นเรื่องอนัตตา เรื่องความไม่ใช่ตัว ไม่ใช่ตน ซึ่งคือแก่นหัวใจของพุทธศาสนา ท่านพุทธทาสยังมีจุดเด่นที่สอนให้เห็นถึงความสัมพันธ์ของสรรพสิ่งที่เรียกว่า อิทัปปัจจยตา หรือปฏิจจสมุปบาทว่า เพราะสิ่งนี้มี สิ่งนี้จึงมี มันก็คืออีกแง่หนึ่งของอนัตตา คือสิ่งทั้งปวงไม่มีตัวตนของมันเอง แต่เกิดขึ้นได้เพราะอิงอาศัยปัจจัยอื่น

ซึ่งท่านนัท ฮันห์ไม่ได้พูดคำว่า อิทัปปัจจยตา แต่ธรรมะที่ท่านเน้นก็คือการใช้คำว่า interbeing มีคนแปลว่าดั่งกันและกัน จะแปลให้ถูกก็คือ สภาวะที่อิงอาศัยกันและกัน

“ตรงนี้ท่านนัท ฮันห์จะพูดมาก พูดด้วยภาษากวีว่า เมื่อคุณดูกระดาษแผ่นนี้ คุณเห็นดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ เห็นต้นไม้ เห็นเมฆ เห็นสายฝน ท่านพยายามชี้ให้เห็นว่า สิ่งทั้งหลายทั้งปวงมันเชื่อมโยงกัน มันอิงอาศัยกันและกัน และมันเป็นปัจจัยแก่กันและกัน

“อาจารย์พุทธทาสพูดถึงอทวิภาวะ โดยปกติ คนทั่วไปมองอะไรเป็นของคู่ ดีชั่ว สั้นยาว กลางวันกลางคืน เกิดกับตาย อาจารย์พุทธทาสบอกว่า แท้จริงแล้ว มันไม่ได้แยกกันเป็นขั้วตรงข้าม มันอยู่ด้วยกันเหมือนกับหน้ามือและหลังมือ มันไม่ได้แยกจากกันเลย ความจริงเป็นอย่างนั้น ท่านนัท ฮันห์ก็พูดเหมือนกันว่า ถ้ามือซ้ายเจ็บมือขวาก็เจ็บด้วย เกิดกับตายไม่ได้แยกจากกัน ท่านจะใช้ภาษากวีพูดว่า ขยะกับดอกไม้ ไม่ได้แยกกัน เมื่อเรามองขยะ เราเห็นดอกไม้ไหม นี่คือความเป็นจริงซึ่งคนทั่วไปไม่เข้าใจ แต่ถ้าเราใจตรงนี้ เราจะรู้เลยว่า ความเกิด ความตายไม่ได้แยกจากกัน เรากับเขาก็ไม่ได้แยกกัน นี่คือสาระสำคัญอันหนึ่งของพุทธศาสนาที่อาจารย์พุทธทาสและท่านนัท ฮันห์เน้น

“ประการต่อมา ทั้งสองท่านเน้นเรื่องสติมาก คือเรื่องการเจริญสติในชีวิตประจำวันและการเจริญสติปัฏฐาน ท่านทั้งสองชี้ให้เห็นถึงว่า ไม่สามารถแยกออกจากกันได้ระหว่าง การทำงานคือการฏิบัติธรรม ท่านพุทธทาสชูเป็นคำขวัญ ท่านนัท ฮันท์ก็เน้นมากว่า เมื่อเรากินส้ม เมื่อเราดื่มน้ำชา เมื่อเราเดินบนพื้นดินนั่นแหละคือการปฏิบัติ ท่านพูดถึงขนาดว่า การเดินบนพื้นโลกคือปาฏิหาริย์ การเดินบนพื้นโลกก็คือความศักดิ์สิทธิ์ ไม่จำเป็นต้องนั่งอยู่ในห้องอย่างเดียว ไม่ว่าเราจะทำอะไรอย่างมีสตินั่นคือการปฏิบัติธรรม

“เพราะฉะนั้น การปฏิบัติธรรมของทั้งสองท่านจะไม่แยกตัวเองออกจากโลก ธรรมะก็จะไม่แยกขาดจากสังคม ท่านนัท ฮันห์เน้นมากเรื่อง Engaged Buddhism คือศาสนาพุทธที่เข้าไปสัมพันธ์กับชีวิตประจำวันและสัมพันธ์กับสังคม ไม่ได้เก็บตัวอยู่แต่ในวัด หรือว่าอยู่แต่ในห้องพระ แต่ไปสัมพันธ์กับผ้อื่นด้วยเมตตา กรุณา และด้วยสติ นี่คือความเหมือนกัน

“และเนื่องด้วยท่านอาจารย์พุทธทาสศึกษามามาก ท่านเข้าใจเรื่องเซน เรื่องวัชรยาน ท่านก็เลยกว้าง ท่านก็เลยไม่ติดอยู่กับความเป็นเถรวาท ท่านกว้างจนกระทั่งเห็นความคล้ายคลึงกันของพุทธศาสนาและบรรยายเรื่องคริสตธรรม-พุทธธรรม เช่นเดียวกับท่านนัท ฮันห์ นี่คือความเป็นอิสระจากกรอบ สามารถจะข้ามพ้นกรอบ ข้ามพ้นยี่ห้อ หรือว่าข้ามพ้นเส้นแบ่งระหว่างศาสนา เส้นแบ่งระหว่างเชื้อชาติ เพราะสิ่งเหล่านี้คือสมมติ อาตมาคิดว่า ตรงนี้เป็นลักษณะเด่นอันหนึ่งของท่านอาจารย์พุทธทาสเมื่อเทียบกับครูบาอาจารย์ในทางเถรวาทของไทยที่ผ่านมา”