พุทธศาสนามิได้อยู่ในสุญญากาศ หากเกิดขึ้นและดำรงอยู่ท่ามกลางสังคมแวดล้อม การดำรงอยู่คู่กันมาช้านานได้ทำให้ทั้งสองต่างพึ่งพิงซึ่งกันและกัน ขณะเดียวกันก็มีผลกระทบต่อกันและกันด้วย พุทธศาสนาที่เจริญมั่นคงย่อมช่วยให้สังคมมีความผาสุก ในทางกลับกันความเจริญก้าวหน้าของสังคมก็เป็นปัจจัยสำคัญแห่งความตั้งมั่นของพุทธศาสนา

อย่างไรก็ตาม ความสัมพันธ์ระหว่างพุทธศาสนากับสังคมไม่ได้มีลักษณะที่เกื้อกูลกันเสมอไป บางครั้งก็เป็นไปในทางที่บั่นทอนกัน ความเสื่อมทรุดของสังคมมีผลทำให้พุทธศาสนาอ่อนแอลง เช่นเดียวกับที่ความเรรวนตกต่ำทั้งในทางความเชื่อและสถาบันของพุทธศาสนาก็ผลักดันให้สังคมเข้าสู่วิกฤตเร็วเข้า

วิญญูชนย่อมมิอาจปฏิเสธว่า สถานการณ์อย่างหลังมิได้กำลังเกิดขึ้นกับเมืองไทยในขณะนี้ ประเด็นมิได้อยู่ที่การโทษว่าความเสื่อมโทรมตกต่ำนั้นเริ่มที่ฝ่ายใดก่อน ข้อสำคัญที่ควรตระหนักมากกว่าก็คือ สังคมไทยกับพุทธศาสนานั้น อันใดอันหนึ่งจะเจริญก้าวหน้าโดยละเลยอีกอันหนึ่งหาได้ไม่ หากต้องการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้แก่พุทธศาสนา เราต้องช่วยกันทำให้สังคมไทยเข้มแข็งขึ้นด้วย ในทำนองเดียวกันการฟื้นฟูสังคมไทยให้พ้นจากวิกฤต ย่อมไม่อาจแยกขาดจากการฟื้นฟูพุทธศาสนาได้เลย

พุทธศาสนาไทยต้องการการฟื้นฟูและปรับปรุงอย่างเร่งด่วน ทั้งในด้านหลักธรรมและสถาบัน ซึ่งโยงไปถึงการปฏิบัติทางศาสนา สองภาคแรกของหนังสือเล่มนี้พูดถึงประเด็นดังกล่าว โดยได้เสนอทางออกเอาไว้ด้วย แต่จะเป็นไปได้ก็ต้องอาศัยความร่วมมือร่วมใจจากประชาชนทุกภาคส่วนในสังคม โดยไม่จำกัดแต่เฉพาะมหาเถรสมาคมหรือรัฐบาลเท่านั้น ปราศจากความตื่นตัวและร่วมมือจากสังคม พุทธศาสนาไทยย่อมมีอนาคตที่มืดมน

ส่วนสองภาคหลังว่าด้วยความจำเป็นในการนำหลักธรรมมากำกับทิศทางของสังคมไทย ทั้งนี้เพื่อป้องกันมิให้ถลำลึกเข้าไปในกระแสแห่งความรุนแรงและวัตถุนิยม ซึ่งกำลังเชี่ยวกราก ไม่ว่าในระดับสังคมหรือระดับบุคล มิติด้านศาสนธรรมเป็นสิ่งจำเป็น ไม่มีอะไรที่สังคมต้องการยิ่งไปกว่าสันติภาพ ไม่มีอะไรที่ชีวิตต้องการยิ่งไปกว่าความสงบเย็น ปราศจากมิติด้านศาสนธรรม สันติภาพและความสงบเย็นมิอาจเกิดขึ้นได้

วิถีพุทธและวิถีไทไม่ว่าระดับสังคมหรือบุคคลมิอาจแยกกันได้ การถางทางท่ามกลางความมืดมนต้องอาศัยแสงไฟฉันใด การสานก่อวิถีไทในยุควัตถุนิยมก็จำต้องอาศัยภูมิปัญญาจากพุทธศาสนาเป็นเครื่องส่องสว่างฉันนั้น หนังสือเล่มนี้คือคำเชิญชวนให้ชาวพุทธทั้งหลายร่วมกันระดมกำลังเพื่อส่องสว่างและถางทางไทให้ปรากฏเป็นจริง

ข้อเขียนทั้งหลายที่ประกอบกันขึ้นเป็น ส่องสว่างทางไท เกือบทั้งหมดเคยตีพิมพ์ในหนังสือพิมพ์รายวัน นับแต่ปี ๒๕๔๓ จนถึงปัจจุบัน ส่วนใหญ่มาจากคอลัมน์ “มองอย่างพุทธ” ใน มติชนรายวัน ในการรวมพิมพ์ครั้งนี้ได้ปรับปรุงแก้ไขบ้างเล็กน้อยเพื่อให้เหมาะแก่การพิมพ์รวมในที่เดียวกัน และมีบางบทที่ได้คัดออกไปเพราะมีเนื้อหาที่ซ้ำซ้อนและเพื่อมิให้หนังสือหนาเกินไป

ส่องสว่างทางไท พิมพ์ครั้งแรกเมื่อปี ๒๕๔๗ บัดนี้ได้ขาดตลาดไปนานแล้ว สำนักพิมพ์ดวงตะวันประสงค์จะตีพิมพ์ใหม่ ข้าพเจ้ายินดีอนุญาตตามความประสงค์

พระไพศาล วิสาโล
๑๐ พฤษภาคม ๒๕๕๔