ความตายเป็นธรรมดาของทุกชีวิต แต่มีน้อยคนที่ยอมรับอย่างสนิทใจว่าสักวันหนึ่งตนจะต้องตาย แม้เราจะได้ยินหรือรับรู้เรื่องราวเกี่ยวกับความตายของผู้คนวันละหลายครั้งทางโทรทัศน์ หนังสือพิมพ์ และวิทยุ หรืออาจรู้สึกตื่นเต้นสนุกสนานด้วยซ้ำกับความตายของตัวละครในภาพยนตร์หรือวีดีโอเกม แต่เวลานึกถึงความตายที่จะเกิดขึ้นกับตนในวันข้างหน้า หลายคนกลับรู้สึกประหวั่นพรั่นพรึง ด้วยเหตุนี้จึงไม่อยากนึกถึงหรือพูดถึง โดยพยายามทำตัวให้วุ่นจนลืมตาย หาไม่ก็ใช้ชีวิตอย่างสนุกสนานราวกับว่าชาตินี้จะไม่มีวันตาย ขณะที่จำนวนไม่น้อยหวัง “ไปตายเอาดาบหน้า” คือผัดผ่อนไปเรื่อย ๆ จนกว่าจะแก่หรือป่วยหนัก ถึงค่อยมานึกถึงเรื่องนี้

พุทธศาสนาถือว่านี้เป็นความประมาทอย่างสำคัญ ในเมื่อความตายเป็นสิ่งที่ต้องเกิดขึ้นอย่างแน่นอน ไม่มีอะไรดีกว่าการเตรียมรับมือกับความตายแต่เนิ่น ๆ ความทุกข์นั้นไม่ได้ขึ้นอยู่กับว่ามีอะไรเกิดขึ้นกับเรา แต่อยู่ที่ว่าเรามีท่าทีหรือปฏิกิริยากับสิ่งนั้นอย่างไรต่างหาก ในทำนองเดียวกันความตายจะน่ากลัวหรือไม่อยู่ที่ใจเราเป็นสำคัญ จะตายอย่างทุกข์ทรมานหรือไม่หาได้ขึ้นอยู่กับโรคร้ายไม่ แต่ขึ้นอยู่กับการวางใจของเราต่างหาก

ความตายนั้นมิใช่วิกฤตเสมอไป หากยังเป็นโอกาสสำหรับการเข้าถึงสัจธรรมของชีวิต เป็นโอกาสสำหรับการปลดเปลื้องสิ่งที่เคยยึดติดอย่างแน่นหนา อีกทั้งเป็นโอกาสสำหรับการฟื้นฟูความสัมพันธ์ที่ร้าวฉานให้กลับคืนดี จนเข้าถึงความสงบในวาระสุดท้าย ประสบการณ์ของผู้คนจำนวนไม่น้อยชี้ว่า ไม่ว่าเด็กหรือผู้ใหญ่ หญิงหรือชาย ชาวนาหรือเศรษฐี จบประถมหรืออุดมศึกษา ล้วนสามารถแปรเปลี่ยนความตายจากวิกฤตให้เป็นโอกาสดังกล่าวได้ กล่าวอีกนัยหนึ่งทุกคนมีศักยภาพที่จะเข้าถึงความตายอย่างสงบ แต่จะทำเช่นนั้นได้ ปัจจัยสำคัญก็คือมีการฝึกฝนตระเตรียมล่วงหน้ามาก่อน

ด้วยเหตุนี้ โครงการเผชิญความตายอย่างสงบ จึงได้เกิดขึ้น โดยเครือข่ายพุทธิกา มีการดำเนินกิจกรรมที่เข้าไปเกี่ยวข้องทั้งประชาชนผู้สนใจ ผู้ดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย ตัวผู้ป่วยเอง ญาติอาสาสมัครและบุคลากรทางการแพทย์ ซึ่งพบว่า นับตั้งแต่ริเริ่มโครงการในปี ๒๕๔๗ เป็นต้นมากลุ่มบุคลากรทางการแพทย์ให้ความสนใจค่อนข้างมากและมีความต่อเนื่อง ส่วนหนึ่งเกิดจากความใกล้ชิดที่เกี่ยวข้องกับผู้ป่วย แต่ที่สำคัญเกิดจากความต้องการช่วยเหลือผู้ป่วยและมีจิตที่มากกว่าเพียงทำตามหน้าที่ เป็นจิตอาสาซึ่งสอดคล้องกับความต้องการของผู้ป่วย ประชาชนทั่วไปที่มีความต้องการการเยียวยามากกว่าเพียงการรักษาทางกาย การสู่วาระสุดท้ายของชีวิตอย่างสงบ และเหนืออื่นใดผู้ดูแลรวมทั้งบุคลากรทางการแพทย์ได้เข้าถึงความจริงของชีวิตมากขึ้นอันเป็นผลพลอยได้ที่ยิ่งใหญ่ ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา กิจกรรมที่ช่วยทำให้เกิดการเรียนรู้และนำไปสู่การปฏิบัติที่ส่งผลต่อผู้เข้าร่วมมากและเพิ่มขึ้นทุกปี จนต้องมีการพัฒนาและขยายกิจกรรมให้สามารถตอบสนองความต้องการ คือการจัดอบรม ซึ่งเป็นกิจกรรมที่โครงการเผชิญความตายอย่างสงบของเครือข่ายพุทธิการ่วมดำเนินการกับเสมสิกขาลัยมาแต่ต้น การจัดอบรมดังกล่าวเน้นการเรียนรู้จากกระบวนการ วิธีการเป็นหลัก เรียนรู้จากการมีส่วนร่วมในกิจกรรม แลกเปลี่ยนความคิดเห็นและประสบการณ์ในหมู่ผู้อบรม และลงมือปฏิบัติจริง

ตลอดระยะเวลาที่โครงการฯ จัดอบรมในทุกภาคของประเทศ ปรากฏว่าได้รับความสนใจจากผู้คนจำนวนมาก โดยเฉพาะบุคลากรในแวดวงสาธารณสุข การอบรมแต่ละครั้งมีผู้เข้าร่วมเกินกว่าที่กำหนด โรงพยาบาลหลายแห่งติดต่อให้จัดอบรมแก่บุคคลากรของตนเป็นการเฉพาะ แม้ว่าทางโครงการ ฯ จะพยายามเพิ่มทีมวิทยากรแล้วก็ตาม ก็ไม่สามารถตอบสนองภายในระยะเวลาที่กำหนด ต้องร่นระยะเวลาออกไปนาน ทั้งนี้ส่วนหนึ่งเกิดจากข้อจำกัดของทีมวิทยากรเองที่มีภารกิจอื่นด้วย

เครือข่ายพุทธิกา โดยโครงการเผชิญความตายอย่างสงบ จึงผลิตคู่มือขึ้น เพื่อช่วยให้ผู้สนใจสามารถทำความเข้าใจการเผชิญความตายอย่างสงบ คู่มือเรียนรู้การ เผชิญความตายอย่างสงบ ได้แบ่งเนื้อหาออกเป็น ๒ เล่ม คือ เผชิญความตายอย่างสงบ เล่มที่ ๑ แนวคิดและกระบวนการเรียนรู้ และ เผชิญความตายอย่างสงบ เล่มที่ ๒ ข้อคิดจากประสบการณ์ ถ้าอ่านทั้งสองเล่มจะได้ทั้งแนวคิดและวิธีการต่าง ๆ ที่มีรูปธรรมนำเสนอเป็นกรณีศึกษาช่วยทำให้เกิดความเข้าใจยิ่งขึ้นด้วย.

พระไพศาล วิสาโล
๑ กันยายน ๒๕๕๒