เหนือความตาย จากวิกฤตสู่โอกาส

โดยพระไพศาล วิสาโล
พิมพ์ครั้งที่ ๓ ๒๕๕๖
จัดพิมพ์โดย เครือข่ายพุทธิกา

คำปรารภ

ความตายเป็นหน้าที่ของทุกชีวิต ไม่มีใครสามารถหลีกหนีหน้าที่ดังกล่าวไปได้   ผู้ที่พยายามทำเช่นนั้นนอกจากไม่ประสบผลแล้ว ยังถูกธรรมชาติลงโทษให้เป็นทุกข์หรือทุรนทุรายด้วย  จะไม่ดีกว่าหรือหากเราพยายามทำหน้าที่ดังกล่าวให้ดีที่สุด  ด้วยการเรียนรู้เกี่ยวกับความตายเสียแต่ต้นมือ และฝึกฝนตนให้พร้อมเผชิญกับความตายในขณะที่ยังปกติสุขอยู่  

หน้าที่นั้นตามมาด้วยสิทธิเสมอ  ผู้ที่เตรียมตัวตายด้วยใจที่พร้อม โดยตระหนักว่าความตายเป็นหน้าที่ตามธรรมชาติ   ย่อมได้รับสิทธิคือการตายอย่างสงบและเข้าถึงสุคติ  หรืออาจเข้าถึงภาวะหลุดพ้นจากวัฏสงสารเลยก็ได้  สิทธิดังกล่าวเป็นของทุกคนไม่เลือกว่า ผู้ใหญ่หรือเด็ก   หญิงหรือชาย  ยาจกหรือเศรษฐี  และไม่เลือกด้วยซ้ำว่าจะตายที่ไหน ด้วยสาเหตุใด

ทั้ง ๆ ที่สิทธิดังกล่าวมีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับทุกคน แต่น้อยคนจะรู้ว่าตนมีสิทธิดังกล่าว  ดังนั้นจึงเห็นความตายเป็นเรื่องน่าสะพรึงกลัว และพยายามทุกวิถีทางที่จะผลักไสความตายออกไปให้ไกลที่สุด แม้จะทุกข์ทรมานเพียงใดก็ตาม   ในทางตรงข้ามหากเราประจักษ์ชัดว่าเรามีสิทธิที่จะตายอย่างสงบ  และสิทธินี้ขึ้นอยู่การกระทำของเราเอง  เราก็จะเห็นความสำคัญของการเตรียมตัวตายให้ดีที่สุด  ไม่งอมืองอไม้หรือปล่อยเวลาให้ล่วงเลยไปโดยเปล่าประโยชน์

ความตายนั้นไม่ใช่เป็นแค่วิกฤตเท่านั้น หากยังเป็นโอกาสในทางจิตวิญญาณ ดังท่านอาจารย์พุทธทาสเรียกวาระสุดท้ายก่อนหมดลมว่าเป็น “นาทีทอง” ที่ไม่ควรปล่อยให้พลาด เพราะสามารถนำไปสู่ภาวะ “ดับเรา ดับตน ดลนิพพาน”ได้  ทุกวันนี้เรามีความรู้เกี่ยวกับความตายในแง่กายภาพมาก แต่ในแง่จิตใจนั้นเรากลับรู้น้อยมาก จึงควรที่จะทำความเข้าใจและใช้ประโยชน์จากความรู้ในแง่ดังกล่าวให้ได้มากที่สุด

เมื่อเจ็บไข้ได้ป่วย เราต้องอาศัยเทคโนโลยีเพื่อช่วยเหลือในทางกายภาพ  แต่ในทางจิตใจนั้นสิ่งที่จะช่วยได้อย่างมากคือธรรมะ   เทคโนโลยีนั้นทำได้อย่างมากแค่ผัดผ่อนความตายให้ไกลออกไปเท่านั้น แต่ในที่สุดก็หนีไม่พ้น  ส่วนธรรมะนั้นสามารถทำให้เราเอาชนะความตายได้ คือนอกจากไม่ทุกข์หรือทุรนทุรายเพราะความตายแล้ว อาจจะช่วยให้เข้าถึงภาวะที่ไม่มีเราเป็น “ผู้ตาย” นี้ใช่ไหมที่เรียกว่า “เหนือความตาย”    ความข้อนี้พระพุทธองค์ก็ได้ตรัสว่า “ถ้าได้อาศัยเราเป็นกัลยาณมิตรแล้ว ....สัตว์ที่มีความตายเป็นธรรมดา จะพ้นจากความตาย”

เนื้อหาของหนังสือเล่มนี้ว่าด้วยความตายในแง่มุมต่างๆ ประกอบด้วยบทความ บทสนทนา  และบทสัมภาษณ์ โดยมุ่งให้เห็นถึงความสำคัญของการเตรียมตัวเตรียมใจให้พร้อมเผชิญกับความตาย รวมทั้งการใช้ธรรมเพื่อช่วยเหลือผู้ใกล้ตาย    เนื้อหาเหล่านี้เคยตีพิมพ์ในที่อื่นมาแล้ว แต่ค่อนข้างกระจัดกระจาย  ยากที่ผู้สนใจจะตามหาอ่านได้อย่างทั่วถึง  ในครั้งนี้จึงนำมารวมพิมพ์ในที่เดียวกัน  อย่างไรก็ตามการนำบทความที่เขียนหรือพูดในวาระต่าง ๆ มารวมไว้ในหนังสือเล่มเดียวกันนั้น ย่อมยากที่จะหลีกเลี่ยงข้อความหรือตัวอย่างที่ซ้ำซ้อนได้   หากผู้อ่านรู้สึกว่าเนื้อหาบางตอนซ้ำซากก็ขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย

หนังสือเล่มนี้ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อปี ๒๕๔๘ และมีการพิมพ์ซ้ำอีกหลายครั้ง ในการตีพิมพ์ครั้งใหม่นี้ได้ปรับปรุงและขัดเกลาเนื้อหาในหลายบท โดยมีคุณนงลักษณ์ ตรงศีลสัตย์ เป็นบรรณาธิการ   หวังว่าหนังสือเล่มนี้จะมีส่วนช่วยให้ผู้อ่านเกิดความไม่ประมาทในชีวิต และตระหนักถึงความสำคัญของการฝึกฝนตนให้พร้อมเผชิญกับความตาย จนสามารถเปลี่ยนวิกฤตให้เป็นโอกาสแห่งความสงบเย็นทางจิตใจได้ในที่สุด

พระไพศาล วิสาโล
๒๕ พฤศจิกายน ๒๕๕๕