เราทุกคนย่อมเป็นผลจากการปรุงแต่งของสิ่งแวดล้อมไม่มากก็น้อย แต่ในเวลาเดียวกันเราก็มีอิทธิพลต่อสิ่งแวดล้อมด้วยเช่นกัน แม้ความจริงจะมีอยู่ว่า มนุษย์เราอยู่ไม่ได้ถ้าขาดธรรมชาติ ส่วนธรรมชาตินั้นอยู่ได้แม้ไม่มีเราก็ตาม ศักยภาพที่เพิ่มพูนในหลายศตวรรษที่ผ่านมาทำให้เรามีความสามารถในการดัดแปลงสิ่งแวดล้อมมากขึ้น ขณะเดียวกันก็ถูกกำหนดโดยสิ่งแวดล้อมน้อยลง ทุกวันนี้เห็นได้ชัดว่าเทคโนโลยีได้ขยายสมรรถนะของมนุษย์อย่างมากมายจนสามารถพลิกผันธรรมชาติทั้งบนดินในน้ำและบนฟ้าได้อย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน ศักยภาพดังกล่าวถูกใช้เพื่อสร้างความสะดวกสบายแก่มนุษย์ แต่มักลงเอยด้วยความพินาศของสิ่งแวดล้อม

อย่างไรก็ตามมนุษย์ยังมีศักยภาพอีกอย่างหนึ่ง นั่นก็คือ ความสามารถในการรักษาใจให้เป็นอิสระจากสิ่งแวดล้อม ไม่ผันผวนตกต่ำแม้สิ่งแวดล้อมจะผันแปร ถึงกายจะถูกบีบคั้นกระทบกระแทก แต่ใจก็สงบเย็นได้ ใช่แต่เท่านั้นเรายังสามารถใช้ประโยชน์จากสถานการณ์อันเลวร้ายย่ำแย่ ทำให้จิตใจนอกจากจะไม่เป็นทุกข์แล้ว ยังมีความเจริญงอกงามมั่นคง ความสามารถดังกล่าวนี้เองที่สามารถเปลี่ยนเคราะห์ให้กลายเป็นโชค เช่นเดียวกับต้นไม้ที่เปลี่ยนขยะปฏิกูลให้กลายเป็นปุ๋ยบำรุงดอกไม้ให้งดงามและผลไม้ให้หอมหวาน แต่ทุกวันนี้ศักยภาพดังกล่าวมักถูกมองข้ามไป ผู้คนจึงมุ่งเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อม ครั้นสิ่งแวดล้อมไม่เป็นไปดั่งใจหรือเกิดเหตุการณ์ไม่คาดฝัน จึงเป็นทุกข์อย่างยิ่ง

แต่เมื่อใดที่เราตระหนักถึงศักยภาพในทางจิตดังกล่าว เราจะเห็นความสำคัญของการเปลี่ยนแปลงตนเอง ฝึกจิตให้ฉลาดในการมองโลกและเข้าใจชีวิต อันจะทำให้เราเห็นโลกในมุมใหม่ ขณะเดียวกันก็ยกจิตให้เป็นอิสระจากสิ่งแวดล้อมและมีความสุขได้ง่ายขึ้น

ข้อเขียนทั้งหมดในเล่มนี้เคยตีพิมพ์มาก่อนในคอลัมน์ "รับอรุณ" และ "ริมธาร" ในนิตยสารสารคดีระหว่างปี ๒๕๕๑-๒๕๕๔ นับเป็นเล่มที่ ๓ ต่อจาก เดินสู้ทุกข์ และ ยิ้มได้แม้พ่ายแพ้ บทความเหล่านี้เมื่อครั้งตีพิมพ์ในนิตยสารสารคดี ได้รับการดูแลตรวจตราทางด้านข้อมูลด้วยความเอาใจใส่ของคุณวิรพา อังกูรทัศนียัรัตน์ บรรณาธิการต้นฉบับ ข้าพเจ้าจึงขอขอบคุณมา ณ ที่นี้ด้วย

พระไพศาล วิสาโล
๒๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๕